Konuşma valfleri

Trakeotomi (nefes borusuna delik) açılan hastalarda konuşma nasıl olacak?
Bu konuyu daha önce şurada açıklamıştım.
Kısaca hatırlatmak gerekirse;
ALS hastası, trakeostomi öncesi zaten konuşma yeteneğini kaybetmiş ise (Bulber başlayan ALS de konuşma ve yutma erken bozulur) trakeostomi sonrası da konuşamaz.
Konuşmanın olabilmesi için;
1- Ses telleri sağlam ve hastalıktan etkilenmemiş olması ,
2- Ses tellerinin arasından yeterli basınçta hava geçiyor olması,
2- Harflerin seslendirilebilmesi (dil, yanak, dudak kasları sağlam olmalıdır)

ALS hastalarında konuşma bozukluğu neden olur?

ALS hastalarında ilerleyen dönemde belki de en yıkıcı olan kayıp konuşma yeteneğini kaybetme ihtimalidir.

Konuşma, insanın en yüksek entelektüel yeteneklerinden biridir. Beyinde konuşma merkezi (Broca) tarafından düşünceler elektrik uyarılarına dönüştürülür.  Konuşmanın gerçekleşmesi için ses telleri, yeterli solunum basıncı, dil, yanak, dudak ve damak kaslarının uyum içinde çalışması gerekiyor. ALS hastalığının bulber başlayan türünde konuşma bozukluğu erken dönemde başlıyor. Bunun nedeni, bulbus adı verilen beyin ile omurilik arasında yer alan bölgenin hastalıktan etkilenmesidir.  Bu bölgede konuşma için gerekli olan kasları çalıştıran merkezler vardır. Solunumu ve yutmayı kontrol eden sinirler de bu bölgededir.

Mevcut tıbbi ve rehabilitasyon teknolojileri bu  ilerleyici kayıpları önlemek için bir çözüm getiremiyor. Buna rağmen konuşmayı telafi edici stratejiler vardır. AAC (augmentative assistive communication) veya ADİS (Alternatif destekleyici iletişim sistemleri)  yardımcı teknoloji ürünleri ve teknikleri kullanarak iletişim kurma becerilerini korumak için ALS li kişilere yardımcı olabilir.

Bulber tutulumlu ALS de konuşma anlaşılırlığı azalmaya başladığında konuşma yeteneğini rehabilite etmek yerine iletişimi sağlayacak diğer yöntemlere odaklanmak gerektiği üzerinde duruluyor (Yorkston, Miller & Strand, 1995)  Doğrudan konuşmaya müdahale etmek bir dizi nedenden  dolayı tavsiye edilmez.

Öncelikle, konuşma egzersizleri yorucu olacağı için  nörolojik kötüleşmeyi hızlandırabilir.  İkinci olarak da egzersizler sonucunda belirli bir fayda görülmeyince hasta cesaretini yitirebilir, psikolojik açıdan travma yaşayabilir.

Trakeostomi sonrasında eğer hasta konuşabiliyorsa (balon indirildiğinde anlaşılır bir konuşma varsa) konuşmanın daha etkili ve yüksek sesli olması için trakeostomili hastalarda yardımcı konuşma valfleri kullanılabilir.

Valf kullanıldığında, mutlaka balonu indirmek gerekir. Solunum cihazından gelen basınçlı havanın ciğerlere girişinde valf açılır, nefes verirken valf kapanır. Bu durumda havanın ses tellerine yönlenmesi sağlanır. Nefes verme işlemi ağızdan yapılır. Konuşma sırasında hava ağızdan-burundan çıkar.

Önemli not: Balonlu tüplerle birlikte konuşma valfi kullanmak için üretici firmanın talimatlarına
uymak zorunludur.  Aksi halde hava yolunun kapatılmasına ve boğulmaya neden olabilir. Balonlu tüp ile birlikte konuşma valfi uygulaması sadece doktor ile birlikte yapılmalıdır. Bazı durumlarda ventilasyon ayarlarının değiştirilmesi gerekebilir.

Kullanılan valf örnekler aşağıdadır.

TRACOE phon assist

Passy-Muir® Tracheostomy & Ventilator Swallowing and Speaking Valve
PMV® 007 (Aqua Color™)

https://www.passy-muir.com/products_valves

Müsküler distrofi hastalığı ile yaşayan Gamze öğretmen şurada https://www.instagram.com/reel/CjdfVQUokDt/ konuşma valfleri hakkında faydalı bilgiler paylaşıyor