ALS de hastalığa neden olan mekanizmalar / Hande özdinler

1

1.       ALS diğer nörodejeneratif hastalıklardan farklı olarak hem beyinde hem omurilikte gelişiyor. Yani hastalığın etkin olduğu alan ve nöronlar daha fazla;
2.       Hastalığı tetikleyen birçok farklı mekanizma var. Hastalığı tetikleyen ve oluşturan mekanizmalar farklı olsa da hastalığın insanlarda dışa vurumu az çok ayni oluyor. Yani bir hastaya teşhis koyulduğu zaman o hangi mekanizma bozuk olduğu için hasta oldu anlaşılmıyor. Bu da hastalığın hem teşhisini hem de tedavisini zorlaştırıyor;
3.       Hastalığın oluşum nedenleri:
a.       Eksitotoksisite: Yani nöronların durmadan aktif olmaları bunun sebeplerinden biri de astrositlerin nöronları tetikleyen glutamatı toplamaması ortamda çok miktarda glutamat olması
b.      ER (Endoplazmik retikulum) stresi: yani hücre içinde bir protein dönüşümü problemi olması üretilen proteinler ya istenen protein değil, ya proteinler gitmeleri gereken yerlere gitmiyorlar veya birçok farklı sebep ama sonuçta bir protein tıkanması oluyor
c.       Proteosome tıkanması: Bu da eskiyen proteinlerin yıkılıp yerine yeri proteinlerin yapılabilmesini sağlayan mekanizmanın bozukluğunu gösteriyor yani proteinler birikiyor eski proteinler birikiyor hücre içinde copluk gibi oluyor bu da aslında ER stressi arttırıyor
d.      Mitokondri çalışmaması:  Bu da çok önemli bir problem çünkü hücre yeterinde ATP ve enerji üretemiyor güçsüz düşüyor
e.      Toksin proteinlerin dışa atılması : Bu da gösteriyor ki toksik proteinler dışarı atıldıklarında başka hücrelerde de hastalığı tetikleyebiliyorlar ve hastalık ilerliyor bir hücreden başka bir hücreye ilerliyor
f.       Serbest (free)  radikal oluşumu: Hücre içinde gereğinden fazla ve kontrolsüz free radikal oluşuyor bunlar bomba gibi birçok mekanizmayı bozuyorlar
g.       Akson transportu bozuluyor: Hücrenin gövdesinin eni 20 mikrometre ama aksonunun uzunluğu  yaklaşık 1 metre. 1 metrelik bir aksonda trafik durursa iletişim bozukluğu oluyor.
h.      Kas - sinir kavşağı:  Sinapstaki kasla olan komünikasyonunda bozukluk oluyor kasa hükmedemiyor kasın kasılmasını sağlayamıyor. Çünkü salgılaması gereken şeyleri salgılayamıyor
i.        Hücre-hücre sağlam bağları bozuluyor:  Hücrenin sitoplâzmasının duvarları delik deşik oluyor beyin-kan barajı deliniyor, içeriye girmemesi gereken hücreler ve materyaller giriyor denge iyice bozuluyor.

Bu bilgiler son 15 yıl içinde bulundu. İste ışık hızı dediğim bu o kadar büyük o kadar geniş bir bilgi ki bu bilgiye erişmek için belki binlerce kişi gece gündüz çalıştı. Şimdi hastalığın mekanizmalarını biliyoruz ama kimde hangi mekanizma bozuk onu bilmiyoruz. Onun da genetik açılımları ortaya çıkmaya başlıyor yavaş yavaş örneğin Kif5a geninde mutasyon varsa biliyoruz ki akson bozukluğundan hastalık gelişmiş VCP geninde bozukluk varsa biliyor ki ER stres yüzünden hastalık gelişmiş. 

Şimdi genleri hastalığa sebep olan mekanizmalarla eşlememiz ve her mekanizma ile ilgili ayrı ayrı ilaç bulmamız gerekiyor. Ve size bu gösterdiğim resim sadece omurilikteki motor nöron hücreleri için çizilmiş bir de bunun beyin kısmı var düşünün ne kadar karmaşık. Lütfen düşünün. Bu benim iki saat iki sene 10 sene labda olup da pat diye çözüm bulabileceğim bir şey değil. Bunun için bütün dünyada milyonlarca insan çalışıyor. ALS hastalarına da çok is düşüyor bu savaşta. Bu gelmiş geçmiş en karmaşık en zor hastalık. Ama dediğim gibi gelişmeler çok çok hızlı oluyor.

Hande Özdinler